by skoperta.net | 01/Feb/22 | Konf Taf?
Bdejna t-tieni xahar tas-sena, ix-xahar ta’ Frar!
Minbarra li għalina huwa meqjus bħala wieħed mill-aktar xhur kesħin, Frar huwa sinonimu partikolarment ma’ Jum San Valentinu, il-festa tal-imħabba!
Bħal kull xahar ieħor, hemm ħafna kurżitajiet dwar dan ix-xahar ta’ mħabba u romantiċiżmu.
Aħna skoprejna ftit minnhom, fosthom dwar ġrajjiet storiċi u kif sar l-iqsar xahar tas-sena!
Frar ivarja bejn 28 u 29 jum fis-sena. Id-29 jum iseħħ biss kull 4 snin matul is-snin biżestili.
It-tul ta’ Frar ġie meta Ġulju Ċesari għamel mill-ġdid il-kalendarju Ruman u assenja lix-xahar 28 jum u 29 jum. Fis-sena 713 Q.K., Frar ġie miżjud uffiċjalment mal-kalendarju Ruman.
Jekk twelidt fi Frar, il-birthstone tiegħek hija l-amethyst u l-fjura sinonima ma’ dan ix-xahar hija l-primula.
Maż-żmien, it-tul ta’ Frar baqa’ jinbidel. Għal ċertu żmien kellu saħansitra 23 jum.
Fl-emisferu tat-Tramuntana, Frar huwa t-tielet xahar tax-xitwa. Filwaqt li fl-emisferu tan-Nofsinhar, Frar huwa l-aħħar xahar tas-Sajf. Bejn l-emisferi tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar, Frar huwa l-ekwivalenti t’Awwissu.
L-isem ta’ Frar ġej mill-kelma Latina “februum” li tfisser purifikazzjoni.
Frar kien imsemmi wara ritwali ta’ purifikazzjoni li kien bħal festival tat-tindif tar-rebbiegħa tar-Rumani tal-qedem.
Is-Sassoni kienu jsejħu lil Frar “Sol-monath” li tfisser ix-xahar tal-kejk. Dan minħabba li kienu joffru l-kejkijiet lill-allat matul Frar.
Jannar u Frar kienu l-aħħar żewġ xhur miżjuda fil-kalendarju Ruman.
Mill-kliem kollu li tista’ tispelli ħażin, Frar huwa wieħed mill-aktar kliem li jiġu spelluti ħażin fil-lingwa Ingliża. Darba minnhom anke l-White House stampat ħażin il-kelma “February” fi stqarrija għall-istampa!
Frar ilu l-Black History Month għal aktar minn 40 sena.
Iċ-ċansijiet li wieħed jitwieled fid-29 ta’ Frar huma ta’ madwar 1 f’1,461.
Frar, Marzu u Novembru jibdew dejjem fl-istess jum tal-ġimgħa sakemm ma tkunx sena biżestili.
Kien fi Frar tal-1964 meta The Beatles għamlu l-ewwel dehra tagħhom fuq it-televiżjoni Amerikana fuq l-“Ed Sullivan Show“. Segwiti minn aktar minn 73 miljun Amerikan.
Sfortunatament, fl-1 ta’ Frar tal-2003, l-ispace shuttle “Columbia” tkisser waqt it-titjira, u qatel seba’ membri tal-ekwipaġġ. L-inċident kien maħsub li kien riżultat ta’ ħsarat li seħħew waqt il-lift-off. It-traġedja seħħet 16-il minuta biss qabel ma x-shuttle kien skedat li jinżel.
by skoperta.net | 01/Aug/21 | Tagħrif
Bdejna xahar ieħor, ix-xahar t’Awwissu. Dan ix-xahar huwa meqjus bħala l-aktar xahar sħun partikolarment f’pajjiżna, iżda fl-istess waqt inkunu qegħdin ukoll noqorbu lejn tmiem is-Sajf.
Ċertament li għalina dan se jkun xahar ieħor fejn il-heatwave se tibqa’ tippersisti, iżda hija wkoll opportunità biex ingawdu aktar mis-soltu l-bajjiet sbieħ ta’ pajjiżna filwaqt li nieħdu ħsieb li nipproteġu l-ġilda tagħna mix-xemx qawwija u nixorbu ħafna ilma!
Bħal kull xahar ieħor, Awwissu għandu marbutin miegħu diversi fatti u kurżitajiet interessanti li wħud minnhom ma nkunux nafuhom.
Xi skoprejna?
Xi darba, Awwissu kien is-sitt xahar tas-sena. Fil-kalendarju Ruman oriġinali ta’ għaxar xhur, ix-xahar kien iġib l-isem ta’ Sextilis, li tfisser is-sitt xahar bil-latin. Dan inbidel madwar 700 QK, meta Jannar u Frar ġew miżjuda mal-bidu tas-sena mir-Re Numa Pompilius.
In-numru ta’ jiem tax-xahar t’Awwissu inbidel bosta drabi wkoll. Fil-kalendarju Ruman ta’ għaxar xhur, ix-xhur kollha kellhom 30 jew 31 jum, li jammontaw għal 304 jum fis-sena. Pompilius mhux biss żied Jannar u Frar fil-kalendarju, iżda huwa naqqas ukoll in-numru ta’ jiem f’Awwissu għal 29. Kien wara li Ġulju Ċesari introduċa l-kalendarju Ġiljan li n-numru reġa’ żdied għal 31 jum, u baqa’ l-istess minn dakinhar.
Aktar tard, ix-xahar ġie msemmi bħala Awgustu, f’ġieħ l-imperatur Ruman Awgustu.
Awwissu huwa wkoll xi ftit uniku, ħafna drabi. F’sena standard, m’hemm l-ebda xahar ieħor li jibda fl-istess jum tal-ġimgħa bħal Awwissu. F’sena biżestili, madankollu, Awwissu jibda fl-istess jum tal-ġimgħa bħal Frar.
Għal bosta pajjiżi fl-Ewropa, Awwissu huwa perjodu ta’ vaganza. Tant hu hekk fil-fatt, li ssib bliet Ewropej ewlenin bħal Pariġi kważi kompletament vojta min-nies tal-post. Naturalment, xorta waħda jkunu ippakkjati bit-turisti f’dan iż-żmien tas-sena!
Fl-emisfera tat-tramuntana, Awwissu huwa meqjus bħala l-aħħar xahar tas-sajf. Fl-emisfera tan-nofsinhar, huwa l-oppost naturalment, allura huwa l-aħħar mix-xhur tax-xitwa.
Lura fi żmien l-Anglo-Sassoni, ix-xahar kien jissejjaħ Weod Monath. It-traduzzjoni tagħha” ix-xahar tal-ħaxix ħażin” hija pjuttost litterali għaliex f’dan ix-xahar il-ħaxix ħażin u pjanti oħra jikbru aktar malajr fl-emisfera tat-Tramuntana.
Fl-1 t’Awwissu, il-jum Lammas jiġi ċċelebrat bħala l-ewwel jum tal-ħsad fir-Renju Unit. Tradizzjonalment kien il-jum li fih il-qamħa maħsud kien jinħema fil-ħobż u jingħata lill-knisja. Il-ħobż kien jintuża bħala l-ħobż tat-Tqarbin għal quddiesa speċjali biex jiġi ċċelebrat il-bidu tal-ħsad. Din it-tradizzjoni spiċċat meta Enriku XIII qata’ l-konnessjoni minn mal-knisja Kattolika.
Fis-6 t’Awwissu tal-1762, inħoloq l-ewwel sandwich li qatt kien hemm, għallinqas b’dan l-isem. Kien imsemmi wara l-Earl of Sandwich meta talab dixx li jinvolvi laħam bejn żewġ biċċiet ta’ ħobż. Kif tgħid l-istorja, huwa talabha peress li kien f’nofs logħba tal-ażżard u ma riedx iwaqqafha.
Awwissu kien xahar kbir għall-Moviment għad-Drittijiet Ċivili tal-Istati Uniti. Kien fit-28 t’Awwissu tal-1963, meta Martin Luther King Jr ta’ d-diskors famuż tiegħu “Għandi ħolma” lil 250,000 persuna fuq it-tarġiet tal-Lincoln Memorial f’Washington DC. Meqjus bħala wieħed mill-aktar diskorsi emblematiċi fl-istorja tal-Istati Uniti, id-diskors tiegħu talab għat-tmiem tad-diskriminazzjoni razzjali u għal drittijiet ugwali għal kulħadd.
Dan ix-xahar għandu wkoll żewġ fjuri assoċjati miegħu, il-fjura kkulurita u vibranti tal-gladiolus u l-peprin. Il-fjura tal-gladiolus jingħad li tirrappreżenta l-ġenerożità, karattru b’saħħtu u sinċerità profonda. Il-fjura tal-peprin tirrapreżenta l-immaġinazzjoni, irqad etern u oblivion.
Bħal xhur oħrajn, hemm ħafna nies famużi u importanti li twieldu f’Awwissu. Uħud mill-aktar influwenti jinkludu Barack Obama, Usain Bolt, Sean Connery, Jennifer Lawrence u Whitney Houstan.
August huwa isem relattivament komuni għas-subien fl-Iżvezja. Fl-2014 ġie rrappurtat li huwa l-55 isem l-aktar komuni għat-trabi subien. Ironikament, 22 fil-mija biss tas-subien Żvediżi li jisimhom August twieldu fil-fatt f’Awwissu!
Il-mużika Rock tilfet leġġenda fis-16 t’Awwissu tal-1977, meta Elvis Presley ħalla din id-dinja. Minkejja li saħħtu kienet ilha sejra lura, il-mewt tiegħu kienet xokk għad-dinja.
by skoperta.net | 12/May/21 | Konf Taf?
Florence Nightingale, magħrufa bħala The Lady With the Lamp, kienet infermiera Ingliża, riformatriċi soċjali u statitriċi magħrufa l-aktar bħal l-fundatriċi tal-infermerija moderna. L-esperjenzi tagħha bħala infermiera matul il-Gwerra tal-Krimea kienu fundamentali fil-fehmiet tagħha dwar is-sanità. Hija waqqfet St. Thomas’ Hospital u Nightingale Training School għall-infermiera. L-isforzi tagħha biex tirriforma l-kura tas-saħħa influwenzaw ħafna l-kwalità tal-kura fis-sekli 19 u 20.
Florence Nightingale twieldet fit-12 ta’ Mejju tal-1820, ġewwa Firenze, l-Italja. Hija kienet l-iżgħar minn żewġt itfal u ġejja minn familja sinjura. Ommha, Frances Nightingale, kienet ġejja minn familja ta’ negozjanti u ta’ spiss kienet tissoċjalizza ma’ nies ta’ pożizzjoni soċjali prominenti. Minkejja dan, Florence, kienet ferm differenti minn ommha u kienet tkun ferm skomda f’sitwazzjonijiet soċjali. Hija kienet tippreferi li tevita li tkun fiċ-ċentru tal-attenzjoni kull meta kien ikun possibbli.
Missier Florence kien William Shore Nightingale, sinjur u sid ta’ art. Huwa kien wiret żewġ patrimonji, waħda f’Lea Hurst, Derbyshire, u l-oħra f’Hampshire, Embley Park, meta Florence kellha 5 snin. Florence trabbiet fil-propjetà tal-familja f’Lea Hursr, fejn missierha pprovdilha edukazzjoni klassika, inklużi studji bil-Ġermaniż, bil-Franċiż u bit-Taljan.
Minn età żgħira ħafna, Florence Nightingale kienet diġà attiva fil-filantropija, taqdi lin-nies morda u foqra fil-villaġġ ġirien tal-patrimonju tal-familja tagħha. Sakemm kellha 16-il sena, kienet ċara għaliha li l-infermerija kienet is-sejħa tagħha. Hija kienet temmen li dan kien l-iskop divin tagħha.
Meta Nightingale avviċinat lill-ġenituri tagħha u qaltilhom dwar l-ambizzjoni tagħha li ssir infermiera, ma kinux kuntenti. Fil-fatt, ipprojbewha li ssegwi x-xewqa tagħha. Matul l-era Vittorjana, tfajla tal-istatura soċjali bħal ta’ Nightingale kienet mistennija li tiżżewweġ raġel sinjur, u mhux tidħol għal xogħol li mill-klassijiet soċjali ta’ fuq kien meqjus bħala wieħed li d-dħul tiegħu kien baxx ħafna. Meta kellha 17-il sena, hija rrifjutat proposta taż-żwieġ, u r-raġuni tagħha kienet proprju li l-unika ambizzjoni tagħha kienet li ssir infermiera.
Determinata li ssegwi s-sejħa vera tagħha minkejja l-oġġezzjonijiet tal-ġenituri tagħha, fl-1844, Nightingale rreġistrat bħala studenta tal-infermerija f’Lutheran Hospital of Pastor Fliedner f’Kaiserwerth, il-Ġermanja.
Fil-bidu tas-snin 1850, Nightingale irritornat Londra, fejn ħadet xogħol ta’ infermiera fi sptar f’Middlesex għal governanti morda.il-ħidma tagħha hemmhekk impressjonat lil min kien impjegaha tant li ġiet promossa għal superintendent fi żmien sena biss minn mindu bdiet taħdem hemm. Din il-pożizzjoni kienet waħda ta’ sfida hekk kif Nightingale kellha tħabbat wiċċha mal-pandemija tal-kolera u kundizzjonijiet mhux sanitarji li wasslu għat-tixrid mgħaġġel tal-marda. Nightingale għamlitha l-missjoni tagħha li ttejjeb il-prattiki tal-iġjene, u tnaqqas b’mod sinifikanti r-rata tal-imwiet fl-isptar fil-proċess. Ix-xogħol iebes li kellha tiffaċċja ħalla effett fuq saħħitha.
Kienet għadha bilkemm irkuprat, meta Florence kellha tiffaċċja l-akbar sfida tal-karriera tagħha fl-infermerija. F’Ottubru tal-1853, faqqgħet il-Gwerra tal-Krimea. L-Imperu Ingliż kien fi gwerra kontra l-Imperu Russu għall-kontroll tal-Imperu Ottoman. Eluf ta’ suldati Ingliżi ntbagħtu fil-Black Sea, fejn il-provvisti naqsu malajr. Sal-1854, xejn inqas minn 18,000 suldat kienu ddaħħlu fi sptarijiet militari.
Dak iż-żmien, ma kienx hemm infermiera nisa stazzjonati fi sptarijiet fil-Krimea. Ir-reputazzjoni fqira ta’ infermiera nisa tal-passat kienet wasslet lill-uffiċċju tal-gwerra biex jevita li jimpjega aktar. Iżda, wara l-battalja tal-Alma, l-Ingilterra kienet f’diffikultà dwar in-negliġenza tas-suldati morda u midruba tagħhom, li mhux biss ma kellhomx biżżejjed attenzjoni medika minħabba li l-isptarijiet ma kellhomx biżżejjed staff, iżda wkoll kienu f’kundizzjonijiet mhux sanitarji u inumani.
Fl-aħħar tal-1854, Nightingale irċeviet ittra mingħand is-Segretarju tal-Gwerra Sydney Herbert, fejn talabha torganizza grupp ta’ infermiera biex jieħdu ħsieb is-suldati morda u midruba tal-gwerra tal-Krimea. Nightingale wieġbet għal din is-sejħa u minnufih ġabret tim ta’ 34 infermier minn varjetà ta’ ordnijiet reliġjużi u baħħret magħhom lejn il-Krimea ftit jiem biss wara.
Għalkemm kienu avżati bil-kundizzjonijiet orribbli li kien hemm, xejn ma seta’ jħejji biżżejjed lil Nightingale u lill-infermiera tagħha għal dak li raw meta waslu fi Scutari, l-isptar bażi Ingliż f’Kostantinopli. Minbarra n-nuqqas esaġerat ta’ iġjene, l-iktar provvisti bażiċi, bħal faxex u sapun kienu skarsi ħafna hekk kif in-numru ta’ morda u feruti kien żdied b’mod kostanti. Anke l-ilma kellu bżonn jiġi razzjonat. Aktar suldati kienu qed imutu minn mard infettiv bħat-tifojde u l-kolera milli minn ġrieħi mġarrba fil-battalja.
Nighgtingale kienet determinata li tibdel dawn il-kundizzjonijiet għall-aħjar. Irnexxielha takkwista mijiet ta’ xkupilji u kienet talbet lill-pazjenti l-inqas dgħajfa biex jogħrku kull rokna tal-isptar. Min-naħa tagħha, qattgħet kull minuta tieħu ħsieb is-suldati.
Filgħaxija kienet iddur fil-kurituri mudlama ġġorr lampa, u ddur u taqdi lil pazjent wara pazjent. Is-suldati, li kienu japprezzaw u jfittxu l-wens fil-kompassjoni bla limitu tagħha, kienu bdew isejħulha bħala “The Lady with the Lamp” filwaqt li oħrajn kienu jsejħulha bħala “The Angel of Krimea”. Ix-xogħol tagħha fl-isptar naqqas ir-rata ta’ mwiet b’żewġ terzi.
Minbarra li tejbet bil-kbir il-kundizzjonijiet sanitarji tal-isptar, Nightingale ħolqot numru ta’ servizzi għall-pazjenti li kkontribwew għat-titjib tal-kwalità tas-servizz li jingħata fl-isptar. Hija waqqfet il-ħolqien ta’ “kċina tal-invalidi” fejn kien ikun imsajjar ikel bnin għal pazjenti b’dieta speċjali. Stabbiliet il-laundry sabiex il-pazjenti jkollhom lożor nodfa. Hija waqqfet ukoll kamra u librerija għad-divertiment u l-istimulazzjoni intellettwali tal-pazjenti.
Ibbażati fuq l-osservazzjonijiet tagħha fil-Krimea, Nightingale kitbet noti dwar kwistjonijiet li jaffettwaw is-saħħa, l-effiċjenza u l-amministrazzjoni tal-isptar tal-armata Ingliża, rapport ta’ 830 paġna li janalizza l-esperjenza tagħha u jipproponi riformi għal sptarijiet militari oħra li joperaw f’kundizzjonijiet ħżiena. Il-ktieb jitratta ristrutturar totali tad-dipartiment amministrattiv tal-Uffiċċju tal-Gwerra, inkluż it-twaqqif ta’ Kummissjoni Rjali għas-Saħħa tal-Armata fl-1857.
Nightingale baqgħet f’Scutari għal sena u nofs. Hija telqet fis-Sajf tal-1856, ladarba l-kunflitt tal-Krimea ġie solvut, u rritornat lura fid-dar ta’ tfulitha f’Lea Hurst. B’sorpriża għaliha, intlaqgħet b’merħba ta’ eroj, li bl-umiltà tagħha għamlet minn kollox biex tevita. Ir-Reġina ppremjat ix-xogħol ta’ Nightingale billi ppreżentatilha brazzuletta mnaqqxa li saret magħrufa bħala “Nightingale’s Jewel” u billi tatha premju ta’ $250,000 mill-gvern Ingliż.
Bl-appoġġ tar-Reġina Victoria, Nightingale għenet biex tinħoloq Kummissjoni Rjali għas-Saħħa tal-armata. Hija impjegat statistiċi ewlenin tal-ġurnata, William Farr u John Sutherland, biex janalizzaw id-dejta dwar il-mortalità tal-armata, u dak li sabu kien tal-biża’: 16,000 mit-18,000 imwiet kienu minn mard li jista’ jiġi evitat u mhux mill-gwerra. Kienet l-abbiltà ta’ Nightingale li ttraduċiet din id-dejta f’format viżiva ġdid li verament ikkawżat sensazzjoni. Id-dijagramma taż-żona polari tagħha, issa magħrufa bħala “Nightingale Rose Diagram”, uriet kif ix-xogħol tal-Kummissjoni Sanitarja naqqas ir-rata tal-mewt u għamel id-dejta kkumplikata aċċessibbli għal kulħadd, u jispira standards ġodda għas-sanità fl-armata u lil hinn minnha. Hija saret l-ewwel membru mara tar-Royal Statistical Society u ġiet imsemmija membru onorarju tal-American Statistical Association.
Nightingale ddeċidiet li tuża l-flus biex tiffavorixxi l-kawża tagħha. Fl-1860, hija ffinanzjat it-twaqqif ta’ St. Thomas Hospital, u fi ħdanu, The Nightingale Training School għall-infermiera. Nightingale saret figura ta’ ammirazzjoni pubblika. Poeżiji, kanzunetti u drammi ġew miktuba u ddedikati għall-unur ta’ din l-eroj. Nisa żgħażagħ kienu jaspiraw li jkunu bħalha. Ħerqana li jsegwu l-eżempju tagħha, anke nisa sinjuri mill-klassijiet għolja bdew jirreġistraw fl-iskola tat-taħriġ. Nightingale introduċiet perspettiva ġdida u differenti dwar l-infermerija, lill-klassijiet għolja, fil-fatt kienet saret meqjusa bħala vokazzjoni onorabbli.
Waqt li kienet f’Scutari, Nightingale kien qabadha dak li kien jissejjaħ bħala “Crimean Fever”, li qatt ma rkuprat minnu kompletament. Meta kellha 38 sena, kienet spiċċat homebound u bedridden, u li baqgħet hekk għall-bqija ta’ ħajjitha.
B’determinazzjoni u dedikazzjoni bħal dejjem biex ittejjeb il-kura tas-saħħa u ttaffi t-tbatija tal-pazjenti, Nightingale kompliet bil-ħidma mis-sodda tagħha!
Waqt li kienet tgħix f’Mayfair, hija baqgħet awtorità u avukata għar-riforma tal-kura tas-saħħa, billi tintervista politiċi u tilqa’ viżitaturi distinti mis-sodda tagħha. Fl-1859, hija ppubblikat noti dwar l-isptarijiet, li kienu jitrattaw fuq kif tmexxi sew sptarijiet ċivili.
Matul il-Gwerra Ċivili tal-Istati Uniti, kienet tkun ta’ spiss ikkonsultata dwar kif għandhom jiġu mmexxija l-aħjar il-field hospitals. Nightingale serviet ukoll bħala awtorità dwar kwistjonijiet ta’ sanità pubblika fl-Indja kemm għall-militar kif ukoll għal persuni ċivili, għalkemm qatt ma marret l-Indja.
Fl-1908, fl-età ta’ 88 ingħatat il-merti ta’ unur mir-Re Edward. F’Mejju tal-1910, hija rċeviet messaġġ ta’ awguri mingħand ir-Re Ġorġ f’għeluq id-90 sena.
F’Awwissu tal-1910, Florence Nightingale mardet, imma dehret li rkuprat u kienet fi spirtu tajjeb. Ġimgħa wara, fit-12 t’Awwissu, 1910, kien proprju l-Ġimgħa filgħaxija, hija żviluppat sintomi inkwetanti , u mietet l-għada s-Sibt, 13 t’Awwissu, fis-14:00 fid-dar tagħha f’Londra.
B’mod karatteristiku, hija kienet esprimiet ix-xewqa li l-funeral tagħha jkun pjuttost kwiet u modest, minkejja x-xewqa tal-pubbliku li jonora lil Nightingale, li bla heda ddedikat ħajjitha għall-prevenzjoni tal-mard u l-iżgurar ta’ trattament sigur u kompassjonali għall-foqra u t-tbatija.
Bħala turija ta’ rispett lejn ix-xewqa tagħha, il-qraba tagħha rrifjutaw funeral nazzjonali. “The Lady with the Lamp” ġiet midfuna f’Hampshire, l-Ingilterra.
Il-mużew ta’ Florence Nightingale, li jinsab fis-sit ta’ The Nightingale Training School għall-infermiera, l-oriġinali, fih aktar minn 2,000 artifatt li jikkommemoraw il-ħajja u l-karriera ta’ “The Angel of Crimea”.
Sal-lum, Florence hija rikonoxxuta u meqjusa bħala l-pijuniera tal-infermerija moderna.
