by skoperta.net | 25/Dec/21 | Konf Taf?
San Nikola, imsejjaħ ukoll Nikola ta’ Bari jew Nikola ta’ Myra, huwa wieħed mill-aktar qaddisin popolari u mfakkra fil-knejjes tal-Lvant u tal-Punent, u issa tradizzjonalment assoċjati mal-Milied. F’ħafna pajjiżi t-tfal jirċievu rigali fis-6 ta’ Diċembru, Jum San Nikola. Huwa wieħed mill-qaddisin patruni tat-tfal u l-baħrin.
M’hemm l-ebda dokument storiku dwar l-eżistenza ta’ Nikola u għalhekk xejn ċert mhu magħruf minn ħajtu ħlief li x’aktarx kien isqof ta’ Myra fis-seklu 4.
Skont it-tradizzjoni, huwa twieled fil-belt antika tal-port tal-baħar Lycian ta’ Patara, u meta kien żgħir, ivvjaġġa lejn il-Palestina u l-Eġittu.
Huwa sar isqof ta’ Myra ftit wara li rritorna lejn Lycia. Jingħad li kien ukoll il-ħabs u x’aktarx ittorturat waqt il-persekuzzjoni tal-insara mill-imperatur Ruman Djoklezjanu iżda nħeles taħt il-ħakma ta’ Kostantinu l-Kbir.
Kien midfun fil-knisja tiegħu f’Myra, u sas-6 seklu s-santwarju tiegħu hemmhekk kien sar maghruf sew. Fl-1087 baħrin jew negozjanti Taljani serqu l-allegati fdalijiet tiegħu minn Myra u ħaduhom Bari, l-Italja. Dan żied ħafna l-popolarità tal-qaddis fl-Ewropa, u Bari saret waħda mill-iktar ċentri ta’ pellegrinaġġ iffullati
Ir-relikwi ta’ Nikola jibqgħu minquxa fil-bażilika ta’ San Nikola f’Bari tas-seklu 11, għalkemm biċċiet ġew akkwistati minn knejjes madwar id-dinja. Fl-2017 ir-riċerkaturi skoprew relikwa minnhom li kienet biċċa għadma tal-ġenbejn, minn knisja fl-Istati Uniti u kkonfermaw li hija tar-4 seklu.
Ir-reputazzjoni ta’ Nikola għall-ġenerożità u l-qalb tajba tat lok għal leġġendi ta’ mirakli li wettaq għall-foqra u mdejqin. Jingħad li kien ta doti taż-żwieġ tad-deheb lil tliet tfajliet li kieku l-faqar kien iġiegħelhom jidħlu fil-ħajja tal-prostituzzjoni u li salva wkoll ħajjiet.
Fil-medjuevu, id-devozzjoni lejn Nikola kienet estiża għall-partijiet kollha tal-Ewropa. Sar qaddis patrun tar-Russja u l-Greċja; tal-karità, tat-tfal, baħrin, bniet mhux miżżewġin u negozjanti fost oħrajn; u ta’ bliet bħal Fribourg, Żvizzera u Moska.
Eluf ta’ knejjes Ewropej ġew iddedikati għalih, waħda, mibnija mill-imperatur Ruman Ġustinjanu I f’Kostantinopli (Illum Istanbul), sa mill-bidu tas-seklu 6.
Il-mirakli ta’ Nikola kienu suġġett favorit għall-artisti medjevali u d-drammi liturġiċi, u l-festa tradizzjonali tiegħu kienet l-okkażjoni għaċ-ċerimonji tal-Isqof Boy, drawwa Ewropea li fiha tifel kien elett isqof u jsaltan sa Jum l-Innoċenti Mqaddsa, 28 ta’ Diċembru.
Wara r-riforma, id-devozzjoni lejn Nikola kienet sparixxiet fil-pajjiżi Protestanti kollha tal-Ewropa ħlief l-Olanda, fejn il-leġġenda tiegħu baqgħet tippersisti bħala Sinterklaas, verżjoni Olandiża tal-isem San Nikola. Il-kolonisti Olandiżi ħadu din it-tradizzjoni magħhom lejn New Amsterdam (illum New York City) fil-kolonji Amerikani fis-seklu 17. Sinterklaas ġie adottat mill-maġġoranza tal-pajjiż li titkellem bl-Ingliż taħt l-isem Santa Klaws, u l-leġġenda tiegħu ta’ raġel xiħ ġentili kienet magħquda ma’ rakkonti Nordiċi antiki ta’ illużjonista li tfal imqarbin u ppremja tfal tajbin b’rigali. L-immaġni ta’ Santa Klaws fl-Istati Uniti oriġina fis-seklu 19, u minn dakinhar baqa’ l-patrun tal-festa tal-Milied li jagħti r-rigali.
San Nikola ġie ttrasformat f’diversi verżjonijiet u figuri fl-Olanda, il-Belġju, u pajjiżi oħra tat-Tramuntana tal-Ewropa. Fir-Renju Unit, Santa Klaws huwa magħruf bħala Father Christmas.
by skoperta.net | 12/Jun/21 | Tagħrif
Il-Jum Dinji Kontra t-Tħaddim tat-tfal huwa osservat fit-12 ta’ Ġunju ta’ kull sena madwar id-dinja.
L-għan ta’ din il-ġurnata huwa li tqajjem kuxjenza dwar il-prattika illegali tat-tħaddim tat-tfal li sfortunatament għadha tirrenja, kif ukoll aktar għarfien dwar il-ħidma kontinwa biex dan jinqered kompletament madwar id-dinja.
It-tħaddim tat-tfal għadu jeżisti u t-tfal, l-aktar minn familji foqra, huma mġiegħla jaħdmu f’kundizzjonijiet perikolużi minkejja li jiffaċċjaw sfruttament fiżiku, mentali, u soċjali minn min iħaddem. Dawn it-tfal jiġu mċaħħda milli jgħixu t-tfulija tagħhom waqt li ħafna jitilfu wkoll l-opportunità li jattendu l-iskejjel.
Din il-ġurnata ġiet osservata għall-ewwel darba fl-2002 mill-Organizzazzjoni Internazzjonali tax-Xogħol (ILO), aġenzija tan-Nazzjonijiet Uniti.
Skont l-aħħar rapport mill-ILO u l-Fond tan-Nazzjonijiet Uniti għat-Tfal (UNICEF), it-tħaddim tat-tfal żdied għal 160 miljun mad-dinja kollha.
Din is-sena, it-tema tal-Jum Dinji Kontra t-Tħaddim tat-tfal hija: ‘Act Now: End Child Labour’. Minħabba l-pandemija tal-Covid-19 u l-kriżi globali, kien hemm żieda drastika fit-tħaddim tat-tfal madwar id-dinja minħabba nies li qed jiffaċċjaw problemi ta mpjiegi.
Minn rapporti ħareġ li l-progress jew it-titjib li sar qabel il-pandemija, issa naqas. Għalhekk, aktar minn qabel, hekk kif il-pajjiżi resqin bil-mod lejn normalità ġdida, huwa importanti li titqajjem kuxjenza u t-tħaddim tat-tfal jitwaqqaf kompletament.
by skoperta.net | 12/May/21 | Konf Taf?
Florence Nightingale, magħrufa bħala The Lady With the Lamp, kienet infermiera Ingliża, riformatriċi soċjali u statitriċi magħrufa l-aktar bħal l-fundatriċi tal-infermerija moderna. L-esperjenzi tagħha bħala infermiera matul il-Gwerra tal-Krimea kienu fundamentali fil-fehmiet tagħha dwar is-sanità. Hija waqqfet St. Thomas’ Hospital u Nightingale Training School għall-infermiera. L-isforzi tagħha biex tirriforma l-kura tas-saħħa influwenzaw ħafna l-kwalità tal-kura fis-sekli 19 u 20.
Florence Nightingale twieldet fit-12 ta’ Mejju tal-1820, ġewwa Firenze, l-Italja. Hija kienet l-iżgħar minn żewġt itfal u ġejja minn familja sinjura. Ommha, Frances Nightingale, kienet ġejja minn familja ta’ negozjanti u ta’ spiss kienet tissoċjalizza ma’ nies ta’ pożizzjoni soċjali prominenti. Minkejja dan, Florence, kienet ferm differenti minn ommha u kienet tkun ferm skomda f’sitwazzjonijiet soċjali. Hija kienet tippreferi li tevita li tkun fiċ-ċentru tal-attenzjoni kull meta kien ikun possibbli.
Missier Florence kien William Shore Nightingale, sinjur u sid ta’ art. Huwa kien wiret żewġ patrimonji, waħda f’Lea Hurst, Derbyshire, u l-oħra f’Hampshire, Embley Park, meta Florence kellha 5 snin. Florence trabbiet fil-propjetà tal-familja f’Lea Hursr, fejn missierha pprovdilha edukazzjoni klassika, inklużi studji bil-Ġermaniż, bil-Franċiż u bit-Taljan.
Minn età żgħira ħafna, Florence Nightingale kienet diġà attiva fil-filantropija, taqdi lin-nies morda u foqra fil-villaġġ ġirien tal-patrimonju tal-familja tagħha. Sakemm kellha 16-il sena, kienet ċara għaliha li l-infermerija kienet is-sejħa tagħha. Hija kienet temmen li dan kien l-iskop divin tagħha.
Meta Nightingale avviċinat lill-ġenituri tagħha u qaltilhom dwar l-ambizzjoni tagħha li ssir infermiera, ma kinux kuntenti. Fil-fatt, ipprojbewha li ssegwi x-xewqa tagħha. Matul l-era Vittorjana, tfajla tal-istatura soċjali bħal ta’ Nightingale kienet mistennija li tiżżewweġ raġel sinjur, u mhux tidħol għal xogħol li mill-klassijiet soċjali ta’ fuq kien meqjus bħala wieħed li d-dħul tiegħu kien baxx ħafna. Meta kellha 17-il sena, hija rrifjutat proposta taż-żwieġ, u r-raġuni tagħha kienet proprju li l-unika ambizzjoni tagħha kienet li ssir infermiera.
Determinata li ssegwi s-sejħa vera tagħha minkejja l-oġġezzjonijiet tal-ġenituri tagħha, fl-1844, Nightingale rreġistrat bħala studenta tal-infermerija f’Lutheran Hospital of Pastor Fliedner f’Kaiserwerth, il-Ġermanja.
Fil-bidu tas-snin 1850, Nightingale irritornat Londra, fejn ħadet xogħol ta’ infermiera fi sptar f’Middlesex għal governanti morda.il-ħidma tagħha hemmhekk impressjonat lil min kien impjegaha tant li ġiet promossa għal superintendent fi żmien sena biss minn mindu bdiet taħdem hemm. Din il-pożizzjoni kienet waħda ta’ sfida hekk kif Nightingale kellha tħabbat wiċċha mal-pandemija tal-kolera u kundizzjonijiet mhux sanitarji li wasslu għat-tixrid mgħaġġel tal-marda. Nightingale għamlitha l-missjoni tagħha li ttejjeb il-prattiki tal-iġjene, u tnaqqas b’mod sinifikanti r-rata tal-imwiet fl-isptar fil-proċess. Ix-xogħol iebes li kellha tiffaċċja ħalla effett fuq saħħitha.
Kienet għadha bilkemm irkuprat, meta Florence kellha tiffaċċja l-akbar sfida tal-karriera tagħha fl-infermerija. F’Ottubru tal-1853, faqqgħet il-Gwerra tal-Krimea. L-Imperu Ingliż kien fi gwerra kontra l-Imperu Russu għall-kontroll tal-Imperu Ottoman. Eluf ta’ suldati Ingliżi ntbagħtu fil-Black Sea, fejn il-provvisti naqsu malajr. Sal-1854, xejn inqas minn 18,000 suldat kienu ddaħħlu fi sptarijiet militari.
Dak iż-żmien, ma kienx hemm infermiera nisa stazzjonati fi sptarijiet fil-Krimea. Ir-reputazzjoni fqira ta’ infermiera nisa tal-passat kienet wasslet lill-uffiċċju tal-gwerra biex jevita li jimpjega aktar. Iżda, wara l-battalja tal-Alma, l-Ingilterra kienet f’diffikultà dwar in-negliġenza tas-suldati morda u midruba tagħhom, li mhux biss ma kellhomx biżżejjed attenzjoni medika minħabba li l-isptarijiet ma kellhomx biżżejjed staff, iżda wkoll kienu f’kundizzjonijiet mhux sanitarji u inumani.
Fl-aħħar tal-1854, Nightingale irċeviet ittra mingħand is-Segretarju tal-Gwerra Sydney Herbert, fejn talabha torganizza grupp ta’ infermiera biex jieħdu ħsieb is-suldati morda u midruba tal-gwerra tal-Krimea. Nightingale wieġbet għal din is-sejħa u minnufih ġabret tim ta’ 34 infermier minn varjetà ta’ ordnijiet reliġjużi u baħħret magħhom lejn il-Krimea ftit jiem biss wara.
Għalkemm kienu avżati bil-kundizzjonijiet orribbli li kien hemm, xejn ma seta’ jħejji biżżejjed lil Nightingale u lill-infermiera tagħha għal dak li raw meta waslu fi Scutari, l-isptar bażi Ingliż f’Kostantinopli. Minbarra n-nuqqas esaġerat ta’ iġjene, l-iktar provvisti bażiċi, bħal faxex u sapun kienu skarsi ħafna hekk kif in-numru ta’ morda u feruti kien żdied b’mod kostanti. Anke l-ilma kellu bżonn jiġi razzjonat. Aktar suldati kienu qed imutu minn mard infettiv bħat-tifojde u l-kolera milli minn ġrieħi mġarrba fil-battalja.
Nighgtingale kienet determinata li tibdel dawn il-kundizzjonijiet għall-aħjar. Irnexxielha takkwista mijiet ta’ xkupilji u kienet talbet lill-pazjenti l-inqas dgħajfa biex jogħrku kull rokna tal-isptar. Min-naħa tagħha, qattgħet kull minuta tieħu ħsieb is-suldati.
Filgħaxija kienet iddur fil-kurituri mudlama ġġorr lampa, u ddur u taqdi lil pazjent wara pazjent. Is-suldati, li kienu japprezzaw u jfittxu l-wens fil-kompassjoni bla limitu tagħha, kienu bdew isejħulha bħala “The Lady with the Lamp” filwaqt li oħrajn kienu jsejħulha bħala “The Angel of Krimea”. Ix-xogħol tagħha fl-isptar naqqas ir-rata ta’ mwiet b’żewġ terzi.
Minbarra li tejbet bil-kbir il-kundizzjonijiet sanitarji tal-isptar, Nightingale ħolqot numru ta’ servizzi għall-pazjenti li kkontribwew għat-titjib tal-kwalità tas-servizz li jingħata fl-isptar. Hija waqqfet il-ħolqien ta’ “kċina tal-invalidi” fejn kien ikun imsajjar ikel bnin għal pazjenti b’dieta speċjali. Stabbiliet il-laundry sabiex il-pazjenti jkollhom lożor nodfa. Hija waqqfet ukoll kamra u librerija għad-divertiment u l-istimulazzjoni intellettwali tal-pazjenti.
Ibbażati fuq l-osservazzjonijiet tagħha fil-Krimea, Nightingale kitbet noti dwar kwistjonijiet li jaffettwaw is-saħħa, l-effiċjenza u l-amministrazzjoni tal-isptar tal-armata Ingliża, rapport ta’ 830 paġna li janalizza l-esperjenza tagħha u jipproponi riformi għal sptarijiet militari oħra li joperaw f’kundizzjonijiet ħżiena. Il-ktieb jitratta ristrutturar totali tad-dipartiment amministrattiv tal-Uffiċċju tal-Gwerra, inkluż it-twaqqif ta’ Kummissjoni Rjali għas-Saħħa tal-Armata fl-1857.
Nightingale baqgħet f’Scutari għal sena u nofs. Hija telqet fis-Sajf tal-1856, ladarba l-kunflitt tal-Krimea ġie solvut, u rritornat lura fid-dar ta’ tfulitha f’Lea Hurst. B’sorpriża għaliha, intlaqgħet b’merħba ta’ eroj, li bl-umiltà tagħha għamlet minn kollox biex tevita. Ir-Reġina ppremjat ix-xogħol ta’ Nightingale billi ppreżentatilha brazzuletta mnaqqxa li saret magħrufa bħala “Nightingale’s Jewel” u billi tatha premju ta’ $250,000 mill-gvern Ingliż.
Bl-appoġġ tar-Reġina Victoria, Nightingale għenet biex tinħoloq Kummissjoni Rjali għas-Saħħa tal-armata. Hija impjegat statistiċi ewlenin tal-ġurnata, William Farr u John Sutherland, biex janalizzaw id-dejta dwar il-mortalità tal-armata, u dak li sabu kien tal-biża’: 16,000 mit-18,000 imwiet kienu minn mard li jista’ jiġi evitat u mhux mill-gwerra. Kienet l-abbiltà ta’ Nightingale li ttraduċiet din id-dejta f’format viżiva ġdid li verament ikkawżat sensazzjoni. Id-dijagramma taż-żona polari tagħha, issa magħrufa bħala “Nightingale Rose Diagram”, uriet kif ix-xogħol tal-Kummissjoni Sanitarja naqqas ir-rata tal-mewt u għamel id-dejta kkumplikata aċċessibbli għal kulħadd, u jispira standards ġodda għas-sanità fl-armata u lil hinn minnha. Hija saret l-ewwel membru mara tar-Royal Statistical Society u ġiet imsemmija membru onorarju tal-American Statistical Association.
Nightingale ddeċidiet li tuża l-flus biex tiffavorixxi l-kawża tagħha. Fl-1860, hija ffinanzjat it-twaqqif ta’ St. Thomas Hospital, u fi ħdanu, The Nightingale Training School għall-infermiera. Nightingale saret figura ta’ ammirazzjoni pubblika. Poeżiji, kanzunetti u drammi ġew miktuba u ddedikati għall-unur ta’ din l-eroj. Nisa żgħażagħ kienu jaspiraw li jkunu bħalha. Ħerqana li jsegwu l-eżempju tagħha, anke nisa sinjuri mill-klassijiet għolja bdew jirreġistraw fl-iskola tat-taħriġ. Nightingale introduċiet perspettiva ġdida u differenti dwar l-infermerija, lill-klassijiet għolja, fil-fatt kienet saret meqjusa bħala vokazzjoni onorabbli.
Waqt li kienet f’Scutari, Nightingale kien qabadha dak li kien jissejjaħ bħala “Crimean Fever”, li qatt ma rkuprat minnu kompletament. Meta kellha 38 sena, kienet spiċċat homebound u bedridden, u li baqgħet hekk għall-bqija ta’ ħajjitha.
B’determinazzjoni u dedikazzjoni bħal dejjem biex ittejjeb il-kura tas-saħħa u ttaffi t-tbatija tal-pazjenti, Nightingale kompliet bil-ħidma mis-sodda tagħha!
Waqt li kienet tgħix f’Mayfair, hija baqgħet awtorità u avukata għar-riforma tal-kura tas-saħħa, billi tintervista politiċi u tilqa’ viżitaturi distinti mis-sodda tagħha. Fl-1859, hija ppubblikat noti dwar l-isptarijiet, li kienu jitrattaw fuq kif tmexxi sew sptarijiet ċivili.
Matul il-Gwerra Ċivili tal-Istati Uniti, kienet tkun ta’ spiss ikkonsultata dwar kif għandhom jiġu mmexxija l-aħjar il-field hospitals. Nightingale serviet ukoll bħala awtorità dwar kwistjonijiet ta’ sanità pubblika fl-Indja kemm għall-militar kif ukoll għal persuni ċivili, għalkemm qatt ma marret l-Indja.
Fl-1908, fl-età ta’ 88 ingħatat il-merti ta’ unur mir-Re Edward. F’Mejju tal-1910, hija rċeviet messaġġ ta’ awguri mingħand ir-Re Ġorġ f’għeluq id-90 sena.
F’Awwissu tal-1910, Florence Nightingale mardet, imma dehret li rkuprat u kienet fi spirtu tajjeb. Ġimgħa wara, fit-12 t’Awwissu, 1910, kien proprju l-Ġimgħa filgħaxija, hija żviluppat sintomi inkwetanti , u mietet l-għada s-Sibt, 13 t’Awwissu, fis-14:00 fid-dar tagħha f’Londra.
B’mod karatteristiku, hija kienet esprimiet ix-xewqa li l-funeral tagħha jkun pjuttost kwiet u modest, minkejja x-xewqa tal-pubbliku li jonora lil Nightingale, li bla heda ddedikat ħajjitha għall-prevenzjoni tal-mard u l-iżgurar ta’ trattament sigur u kompassjonali għall-foqra u t-tbatija.
Bħala turija ta’ rispett lejn ix-xewqa tagħha, il-qraba tagħha rrifjutaw funeral nazzjonali. “The Lady with the Lamp” ġiet midfuna f’Hampshire, l-Ingilterra.
Il-mużew ta’ Florence Nightingale, li jinsab fis-sit ta’ The Nightingale Training School għall-infermiera, l-oriġinali, fih aktar minn 2,000 artifatt li jikkommemoraw il-ħajja u l-karriera ta’ “The Angel of Crimea”.
Sal-lum, Florence hija rikonoxxuta u meqjusa bħala l-pijuniera tal-infermerija moderna.
